ΜΑΥΡΟ ΡΟΔΟ

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

 

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: JEAN BRUN

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΠΟΛΥ ΓΚΕΚΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΛΕΘΡΟΝ/ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

 

ΕΠΙΛΕΓΕΜΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ: ΜΥΚΟΝΙΑΤΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ

 

 

 

Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΔΑΡΕΙΟΣ, ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΥΣΤΑΣΠΟΥ, ΣΤΟΝ ΦΙΛΟΣΟΦΟ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ ΤΟΝ ΕΦΕΣΙΟ, ΧΑΙΡΕ!

«Συνέθεσες ένα σύγγραμμα πάνω στη φύση, δύσκολο να το κατανοήσει και να το εξηγήσει κανείς. Μερικά αποσπάσματα του κειμένου, ερμηνευμένα σύμφωνα με τις εκφράσεις σου, φαίνονται να περικλείουν μια θεωρία του συνόλου του σύμπαντος, των φαινομένων που αγκαλιάζει και των θεϊκών κινήσεων που επιτελούνται εκεί^.  όμως τον περισσότερο καιρό ο νους αμφιταλαντεύεται, και ακόμη κι εκείνοι που έχουν περισσότερο μελετήσει το έργο σου, δεν μπορούν να διευκρινίσουν ακριβώς το νόημα των λόγων σου. Έτσι, ο βασιλεύς Δαρείος, γιος του Υστάσπου, επιθυμεί να σε ακροασθεί και να μυηθεί από σένα στην επιστήμη των Ελλήνων. Έλα λοιπόν το συντομότερο στο παλάτι μου. Οι Έλληνες γενικά, δεν απονέμουν στους σοφούς όλη την εκτίμηση που αξίζουν^. περιφρονούν τις ευγενείς διδασκαλίες τους, άξιες ωστόσο σοβαρής και προσεκτικής μελέτης. Κοντά σε μένα, αντίθετα, καμιά τιμή δεν θα σου λείψει^. θα βρίσκεις εδώ καθημερινά αξιοπρεπείς συζητήσεις, έναν αφοσιωμένο ακροατή που θα επιδιώκει να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του πάνω στις διδαχές σου»

 

 

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ Ο ΕΦΕΣΙΟΣ ΣΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ ΔΑΡΕΙΟ, ΓΙΟ ΤΟΥ ΥΣΤΑΣΠΟΥ, ΧΑΙΡΕ!

 «Όλοι οι άνθρωποι σήμερα απομακρύνονται από την αλήθεια και την δικαιοσύνη, ολοκληρωτικά^. δοσμένοι στη φιλοδοξία και τη δόξα, οι δύστυχοι ανόητοι! Για μένα που αγνοώ εντελώς το κακό, που δεν έχω σφοδρότερη επιθυμία από το να αποφύγω τον ενοχλητικό φθόνο και να ξεφύγω από την αλαζονεία της εξουσίας, δε θα πατήσω το πόδι μου στη γη των Περσών. Αρκούμαι στα λίγα και ζω κατά τα κέφια μου»

 

 

Ο ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΝ

 

Ο άναξ, ου το μαντείον εστι το εν Δελφοίς, ούτε λέγει ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει	Ο άρχοντας, που δικό του είναι το μαντείο των Δελφών, ούτε λέγει, ούτε κρύβει αλλά μονάχα σημαίνει
Ανήρ νήπιος ήκουσε, προς δαίμονος όκωσπερ παις προς ανδρός	Ο άνθρωπος νήπιο αποκαλείται απ’τη θεότητα όπως ακριβώς το παιδί απ’τον πατέρα
Ήθος γαρ ανθρώπειον μεν ουκ έχει γνώμας, θείον δε έχει	Το ανθρώπινο ον δεν κατέχει την αληθινή γνώση αλλά το θείο την κατέχει
Ψυχής πείρατα ιών ουκ αν εξεύροιο, πάσαν επιπορευόμενος οδόν. ούτω βαθύν λόγον έχει.	Τα πέρατα της ψυχής δε θα βρεις προχωρώντας όσο μακριά κι αν σε φέρει ο δρόμος σου. τόσο βαθύ λόγο περιέχει
Νόμος και βουλή πείθεσθαι ενός	Νόμος είναι και η πειθαρχία στη θέληση του ενός

  

 ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΡΙΣ

 

Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστι, πάντων δε βασιλεύς και τους μεν θεούς έδειξε τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελεύθερους	Ο πόλεμος είναι πατέρας όλων, όλων βασιλιάς. Άλλους ανέδειξε σε θεούς και άλλους σε ανθρώπους, άλλους έκανε δούλους και άλλους ελεύθερους
Και ο κυκεών διίσταται (μη) κινούμενος	Και ο κυκεώνας διαλύεται όταν δεν κινείται

 

 

Η ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ

 

Το αντίξουν συμφέρον και εκ των διαφερόντων καλλίστην αρμονίαν (και πάντα κατ’έριν γίνεσθαι)	Το αντίθετο συγκλίνει, και από τις διαφορές (γεννιέται) η πιο όμορφη αρμονία, και τα πάντα γίνονται με τη διχόνοια
Αρμονίη αφανής φανερής κρείττων	Η αφανής αρμονία είναι καλύτερη από την φανερή
Οδός άνω και κάτω μία και ωυτή	Ο δρόμος που ανεβαίνει και ο δρόμος που κατεβαίνει είναι ένας και ο ίδιος δρόμος
Συνάψιες όλα και ούχ’όλα, συμφερόμενον, διαφερόμενον, συνάδον διάδον, και εκ πάντων εν και εξ ενός πάντα	Συνδέσεις όλα και όχι όλα, ομόνοια, διχόνοια, συμφωνία, ασυμφωνία: το Ένα γεννιέται απ’όλα και απ’το Ένα όλα
Ταυτό τ’ενί ζων και τεθνηκός και (το) εγρηγορός και καθεύδον και νέον και γηραιόν.  τάδε γαρ μεταπεσόντα εκείνα. έστι κακείνα πάλιν μεταπεσόντα ταύτα	Το ίδιο πράγμα υπάρχει σε μας, το ζωντανό και το πεθαμένο, το ξύπνιο και το κοιμισμένο, το νέο και το γερασμένο. Γιατί αυτά μεταβάλλονται σ’εκείνα και, αντίθετα, εκείνα μεταβάλλονται σ’αυτά
Και αγαθόν και κακόν (εν εστιν). Οι γουν ιατροί, φησίν ο Ηράκλειτος, τέμνοντες, καίοντες, πάντη βασανίζοντες κακώς τους αρρωστούντας επαιτέονται μηδέν άξιοι μισθόν λαμβάνειν παρά των αρρωστούντων, ταυτά εργαζόμενοι, τα αγαθά και τους νόσους	Το καλό και το κακό είναι ένα και το αυτό. Γιατί οι γιατροί, λέει ο Ηράκλειτος, που κόβουν και καίνε και με κάθε τρόπο βασανίζουν τους αρρώστους, τους ζητούν, ενώ δεν το αξίζουν, κι αμοιβή ενώ η θεραπεία έχει τις ίδιες επιπτώσεις που έχουν και οι αρρώστιες

 

  

ΤΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

 

Ποταμοίς τοις αυτοίς εμβαίνομεν τε και ουκ εμβαίνομεν, είμέν τε και ουκ είμεν	Στα ίδια ποτάμια και μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε, και είμαστε και δεν είμαστε
Ποταμώ γαρ ουκ εστιν εμβήναι δις τω αυτώ, καθ’Ηράκλειτον, ουδέ θνητής ουσίας δις άψασθαι κατά έξιν (της αυτής).  αλλ’οξύτητι και τάχει μεταβολής σκίδνησι και πάλιν συνάγει (μάλλον δε ουδέ πάλιν ουδ’ύστερον, αλλ’άμα συνίσταται και απολείπει) και πρόσεισι και άπεισι	Δεν μπορούμε να μπούμε δυο φορές στο ίδιο ποτάμι, κατά τον Ηράκλειτο, ούτε ν’αγγίξουμε δυο φορές μια ουσία θνητή, γιατί σκορπίζεται και πάλι μαζεύεται, με την οξύτητα και την ταχύτητα της μεταβολής (και μάλιστα όχι πάλι, ούτε αργότερα, αλλά ταυτόχρονα εμφανίζεται και χάνεται) και πλησιάζει και απομακρύνεται
Ψυχήσιν θάνατος ύδωρ γενέσθαι, ύδατι δε θάνατος γην γενέσθαι, εκ γης δε ύδωρ γίνεται, εξ ύδατος δε ψυχή	Για τις ψυχές θάνατος είναι να γίνουν νερό, για το νερό θάνατος να γίνει γη, από τη γη γίνεται νερό κι απ’το νερό ψυχή
Ξυνόν γαρ αρχή και πέρας επί κύκλου περιφερείας	Στην περιφέρεια του κύκλου η αρχή και το τέλος συμπίπτουν
Αιών παις εστι παίζων, πεσσεύων. παιδός η βασιληίη	Ο αιώνας είναι ένα παιδί που παίζει, ρίχνοντας ζάρια. ενός παιδιού η βασιλεία

  

Η ΦΩΤΙΑ

 

Λήσεται μεν γαρ ίσως το αισθητόν φως τις, το δε νοητόν αδύνατόν εστιν, ή ως φησιν Ηράκλειτος το μη δυνόν ποτε πως αν τις λάθοι;	Θα ξεφύγει ίσως κανείς από το αισθητό φως αλλά είναι αδύνατο να ξεφύγει από το νοητό. Ή όπως λέει ο Ηράκλειτος πώς κανείς να ξεφύγει απ’αυτό που δεν δύει ποτέ;
Κόσμον τόνδε, τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν, αλλ’ήν αεί και έστιν και έσται πυρ αείζωον, απτόμενον μέτρα και αποσβεννύμενον μέτρα	Αυτόν εδώ τον κόσμο, τον ίδιο για όλους, ούτε κανείς θεός, ούτε άνθρωπος τον έπλασε, αλλά ήταν από πάντα και θα είναι αιώνια ζωντανή φωτιά, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο

  

 

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

 

Πιθήκων ο κάλλιστος αισχρός ανθρώπων γένει συμβάλλειν	Ο ωραιότερος πίθηκος είναι άσχημος όταν συγκρίνεται με το γένος των ανθρώπων
Ανθρώπων ο σοφώτατος προς θεόν πίθηκος φανείται και σοφία και κάλλει και τοις άλλοις πάσιν	Ο σοφότερος άνθρωπος, όταν συγκρίνεται με το θεό, φαίνεται πίθηκος και στη σοφία και στην ομορφιά και σ’όλα τα’άλλα
Ανθρώπους μένει αποθανόντας άσσα ουκ έλπονται ουδέ, δοκέουσιν	Πράγματα που δεν ελπίζουν ούτε φαντάζονται περιμένουν τους ανθρώπους μετά το θάνατό τους
[Ο Ηράκλειτος φησι] τοις εγρηγορόσιν έναν και κοινόν κόσμον είναι των δε κοιμωμένων έκαστον εις ίδιον αποστρέφεσθαι	Για τους ξύπνιους ένας και κοινός κόσμος υπάρχει, αλλά κάθε κοιμισμένος ξαναγυρνά στον δικό του ιδιαίτερο κόσμο

 

 

Η ΦΥΣΗ

Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί	Η φύση αγαπά να κρύβεται
Ήλιος γαρ ουχ υπερβήσεται μέτρα. Ει δε μη Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν	Γιατί ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα όριά του, αλλιώς θα τον βρουν οι Ερινύες που βοηθούν τη δικαιοσύνη

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΗΘΙΚΗ

 

Εδιζησάμην εμεωυτόν	Αναζήτησα τον εαυτό μου
Όσων όψις ακοή μάθησις, ταύτα εγώ προτιμέω	Όσα μπορώ να δω, να ακούσω και να μάθω, αυτά είναι που προτιμώ
Εις εμοί μύριοι, εάν άριστος ή	Ένας άνθρωπος για μένα αξίζει όσο μύριοι όταν είναι άριστος

 

  

«Μη βιάζεσθε ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Ηρακλείτου του Εφεσίου. Ο δρόμος είναι δύσκολος, τα σκότη μια αδιαπέραστη σκοτεινότητα, τον περιβάλλουν^. όμως αν κάποιος μυημένος σας οδηγεί, θα γίνει πιο φωτεινός και από τον ήλιο»

Επίγραμμα για τον Ηράκλειτο

που αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος

 * * *